Liibaan cabdi cigaal(faraxsane)
Barta qoraalka iyo hiilka afka
7
IF I WERE PRESIDENT.
A President is the highest power any nation has. He is the center where all people’s consent and power are combined, to reach prosperity and go forward. The reason for the choice of the president is to build and keep people’s confidence to solve their current and upcoming problems. He is the representative of all people equally and works to address their needs and wants. He is the only one who has the immunity to take action on any action taken against the nation.
If I were a president, I would lead the community to prosperity and economic development. I would eliminate existing problems by taking proper steps. I, as president, would solve problems with the cooperation of society by using the law, government agencies, community organizations, the judiciary and parliamentary councils to get together, to solve the problem by working collaboratively.
First, I would address and take action on the problem of tribalism, which is the source of the most serious trouble in my society. This predicament divides the community into blocks, with hate and polarization. It is a general problem that prevents the community from trusting each other and discourages people from aligning their interests with those of the others. To eliminate this, what I would do is separate politics and traditional elders. Because, these traditional elders are initiators of community segmentation and exaggerated tribalism. I will order to traditional elders and sultanate out of politics and limit their duties to clan responsibilities not political responsibilities, Instead I will warn them and if they don’t submit, action will be taken and they will be punished according to legal procedures.
This will be great benefit for my country’s political stability and social harmony. As president I would give people the right to be free to choose whom they want and directly contact to their government without using Suldans. If this program becomes successful, together we can overcome tribalism and tribal alliances.
Kat, a familiar drug in Somali community, is a major problem for the lives of many people that chew and sell. As proved, Kat is a drug that affects the teeth, brain and intelligence of thousands of people, and has destroyed hundreds of families. Not only that, but it plays a major role in personal income loss and economic damage. Every day we spent millions of dollars chewing kat when our families are in need, and our children can’t go to school. To deal with and finally solve this problem is a must, and crucial to the community. It is the duty of every leader to overcome kat one day.
Therefore, I as president would like to make a second plan to stop chewing and selling kat, if not to stop it, at least to reduce it. Although it will be difficult to get rid of chewing kat at once, I would make a plan to solve this issue and this will finally stop kat all around the country.
In order to combat this problem I would impose higher taxes on the export of kat. This tax will have two advantages: the export of Kat will shorten and the government will earn more income tax. If this step is successful, I'm sure it will soon stop day by day. I know you would like to ask me this question: "If you stop chewing and selling kat, what do you do to kat dealers who depend on the sale of kat?
Let me answer, when we implement this strategy, we have also created a program for the creation of business opportunities for kat dealers and chewers. I will invest in small scale business for who stop chewing and selling Kat in order to maintain their normal life. This is the secret technique to stop kat in my community. All mothers involved in the kat business will be given an amount of money to create different type of business and manage their daily lives for their families. On the other side, public awareness will be running along this program with collaboration of local NGO’s, concerned government agencies and mental health doctors to describe the negative impact of Kat.
If I were the president I would stop illegal migration. Last year the UN reports that Illegal migration poses far reaching problems for many African youth. When traveling, they have in their minds destinations such as Europe or Asia, hoping that they will get better and more promising life than in their home countries. Youth of Somali origin are not an exception to this. Many of them ponder how at one time in their lifetime they will set eyes on the tall buildings of Europe and Asia. Many of these youth will tell you how, for several years, they have been planning to leave their country. Somalia is among the many nations where illegal migration is so prevalent. Countries like Ethiopia, Djibouti and Eritrea contribute large number of migrants.
The use of internet services acts as motivation factor in the illegal migration, as some of the migrants who reach their destination alive would communicate back to those left at home countries through the internet. However, very few migrants make it to their destination alive. Despite all the risks involved, they do not get all that they had aspired for. One has to think about the predicament undergone by the migrants before thinking about the preferred destination. Some of the risks during the voyage are physical damages inflicted due to crossing the desert on foot, death, rape and other exploitations in the case of female migrants which will leave them with bad memories for the rest of their lives. To stop this huge problem in our youth, I will establish civic programs and job creation projects to avoid youth blaming unemployment for migrating, with public awareness.
On the other hand, our education system in is not one in which we should be very proud. Yes, our country does have good schools, colleges, and learning institutions, but our standards are not set as high as other countries. For example, our country does not fund our schools adequately. Teachers teach with not enough books, no supplies, or books that are often over 20 years old. How can we expect our children to be up to date with the world’s information if our teaching materials are not new? Often teachers in our public schools are forced to buy text books and supplies for our children with their own personal money. Why do they do this? Because, they believe in a good education for all learners. Our country "prides" itself on the quality of education a person can receive here, yet teachers are one of the country’s lowest paid professionals.
So to have an effective education system and syllabus that compatible to our nation, I would reform the education policy and make strong enough again.
I would also build strong army force and marines in order to fight against the terrorists and pirates. This could lead to co-operation with the international community to fight alongside with powerful nations that recognize us or speak up for us. To have strong and well equipped army will reduce outside aggression and internal terrors that spoil our peace.
Unemployment is a main problem in the world. Although the unemployment rate is diverse, it is a common problem for all the nations. It is high, particularly in developing countries. To find a comprehensive solution to reduce the level of unemployment, my government will prepare a plan to promote the creation of jobs, especially for young people who leave university. This plan will be implemented by the relevant authorities such as ministry of labor and social affairs.
As president I will develop job creation projects, to increase job opportunities for young people. These projects are to invest in business ideas from youth and encourage them to develop their vision to create their own income instead to migrating. The project will be to invest in industrial production in the country with funds from both local and foreign investors. This local investment will help people to find jobs and motivate them to stay home. Apart from the government project, we have also private businesses that help with business competition funds for youth and university graduates. I will work with them and facilitate their participation in general plans for the youth job creations. To overcome current levels of unemployment, I will also develop policy on foreign companies to carry out investment projects in the country with low tax to motivate foreign investment and increase job opportunities. My first two years in office, I will focus on these above mentioned things.
Finally, if I were president, I would solve some other social crises facing my community like corruption, good governance, gender parity, discrimination, violence against women and children. But I give priority to these challenges, the most severe at his time and need to be addressed.
👨💻HADDII AAN MADAXWEYNE AHAANLAHAY.

Madaxweyne waa awooda ugu sareysa ummad kasta. Isagu waa xarunta ay dadka oo dhami oggolaadaan xooggooda, marka la isku daro, si loo gaaro barwaaqo oo hore loo socdo. Sababta loo doorto madaxweynaha waa in la dhiso oo lagu hayaa kalsoonida dadka si loo xalliyo dhibaatooyinka hadda jira iyo kan soo socda. Isagu waa wakiilka dadka oo dhan si isku mid ah wuxuuna u shaqeeyaa si wax looga qabto baahiyahooda iyo waxa ay doonayaan. Isaga ayaa ah qofka keliya ee leh xasaanadda tallaabada laga qaadayo tallaabo kasta oo laga qaado umadda.
Haddaan madaxweyne ahaanlahay waxaan bulshada u horseedi lahaa barwaaqo iyo horumar dhaqaale. Waxaan ka tirtiri lahaa dhibaatooyinka jira anigoo qaadaya tillaabooyin munaasib ah. Aniga, madaxweyne hadii aan ahaanlahaay, waxaan xallin lahaa dhibaatooyinka wadashaqeynta bulshada anigoo adeegsanaya sharciga, hey'adaha dowladda, ururada bulshada, garsoorka iyo golayaasha baarlamaanka si aan isugu imaatinno, si aan u xallino dhibaatada anigoo si iskaashi leh ula shaqeynaya.
Marka hore, waxaan wax ka qaban lahaa oo aan tallaabo ka qaadi lahaa dhibaatada qabyaaladda, oo ah isha ay ka soo baxdo dhibaatada ugu daran ee ku haysa bulshadayda. Saadaashaani waxay bulshada u qaybineysaa qalqaalo, nacayb iyo kala qeybsanaan. Waa mushkilad guud oo ka hortageysa bulshada inay aaminaan midba midka kale kana joojiyo dadka inay isku waafaqaan danahooda kuwa kale. Si taas loo baabi'iyo, waxa aan sameyn lahaa waa siyaasad gooni ah iyo oday dhaqameedyo. Sababta oo ah, oday dhaqameedyadani waa bilaabe u kala qaybsanaanta bulshada iyo buunbuuninta buunbuuninta. Waxaan farayaa odayaasha dhaqanka iyo suldaanada inay ka baxaan siyaasada oo ay ku xaddidaan waajibaadka saaran mas'uuliyadaha qabiilka ee maahan mas'uuliyadaha siyaasadeed, taa bedelkeeda waan uga digayaa hadii aysan soo gudbin, talaabo ayaa laga qaadayaa waana lagu ciqaabi doonaa sida sharciga waafaqsan.
Tani waxay faa iido weyn u tahay xasilloonida siyaasadeed ee dalkayga iyo wada noolaanshaha bulshada. Madaxweyne ahaan waxaan dadka siin lahaa xuquuqda ay u leeyihiin inay xor u yihiin inay doortaan cidda ay doonayaan isla markaana ay toos ula xiriiraan dawladooda iyagoon adeegsan Xildhibaanadooda. Haddii barnaamijkani guuleysto, si wada jir ah ayaan uga gudbi karnaa qabyaaladda iyo isbahaysiga qabaa'ilka.
Khaatka , oo ah maandooriye caan ka ah bulshada Soomaaliyeed, ayaa dhibaato weyn ku ah nolosha dad badan oo cuna ama iibiya. Sida la caddeeyay, Khaatka waa dawo saameyn ku yeelata ilkaha, maskaxda iyo garaadka kumanaan qof, wuxuuna burburiyey boqolaal qoys. Tan kaliya maahan, laakiin waxay door weyn ka ciyaaraysaa luminta dakhliga shaqsiyeed iyo burburka dhaqaale. Maalin kasta waxaan kharash gareeynay malaayiin doolar calalin markay qoysaskeenu baahan yihiin, carruurteena ma tagi karaan dugsiga. In wax laga qabto oo ugu dambeyntii la xalliyo dhibaatadan waa mid lama huraan ah, muhiimna u ah bulshada. Waa waajibka hogaamiye kasta inuu ka adkaado Khaatka maalinta uu madaxweyne noqdo.
Sidaa darteed, aniga oo ah madaxweyne waxaan jeclaan lahaa inaan sameeyo qorshe labaad oo lagu joojiyo qaadka iyo iibintiisa. haddii aan la joojin, ugu yaraan in la yareeyo. In kasta oo ay adkaan doonto in laga takhaluso cunidda qaadka, haddana waxaan samayn lahaa qorshe lagu xalliyo arrintan oo ugu dambeyntiina waxay joojin doonaa kaatka dhammaan waddanka oo dhan.
Si loola dagaallamo dhibaatadan waxaan ku soo rogi lahaa canshuur dheeri ah dhoofinta kaatka. Canshuurahaan wuxuu lahaan doonaa labo faa iido: dhoofinta Kaatka waa soo gaabin doontaa dowladduna waxay heli doontaa canshuur dheeri ah. Haddii talaabadani guuleysato, waxaan hubaa inay dhowaan maalinba maalinta ka dambaysa joojin doonto. Waan ogahay inaad jeclaan lahayd inaad i weydiiso su'aashan: "Haddii aad joojiso cunidda iyo iibinta kaadka, maxaad ku samaynaysaa dadka ka ganacsada katka ee iibka kaatka?
Aan ka jawaabo, markaan hirgalinno istiraatiijiyaddan, waxaan sidoo kale u sameyneenaa barnaamij abuuritaan fursado ganacsi oo loogu talagalay ganacsatada kaatka kashaqeeyo iyo kuwa cuna qadka. Waxaan ku maalgelin doonaa ganacsi yar oo loogu talagalay kuwa joojiya cunidda iyo iibinta Kat si ay u sii noolaadaan noloshooda caadiga ah. Tani waa farsamada qarsoon ee lagu joojinayo kat bulshada dhexdeeda. Dhammaan hooyooyinka ku hawlan ganacsiga kat kat waxaa la siin doonaa lacag ay ku abuuraan ganacsi noocyo kala duwan ah oo ay ku maareeyaan noloshooda qoysaskooda. Dhinaca kale, wacyi gelinta dadweynaha ayaa la socon doonta barnaamijkan iyada oo lala kaashanayo hay'adaha maxalliga ah ee maxalliga ah, hay'adaha dawladda ee ay khusayso iyo dhakhaatiirta caafimaadka dhimirka si ay u sharxaan saameynta xun ee Kat.
Haddii aan ahaan lahaa madaxweynaha waxaan joojin lahaa tahriibka sharci darrada ah. Sanadkii la soo dhaafay UN-ka ayaa ku warbixisay in haajirida sharci-darrada ahi ay dhibaato weyn gaadhsiisay dhalinyaro badan oo Afrikaan ah. Markay safrayaan, waxay maanka ku hayaan marinno ay ka mid yihiin Yurub ama Aasiya, iyagoo rajeynaya inay nolol wanaagsan ka heli doonaan oo ka rajayn badan yihiin dalalkooda. Dhalinyarnimada asal ahaan soomaalidu kama mid aha arintan. Qaar badan oo ka mid ah waxay ka fikiraan sida hal waqti oo noloshooda ah ay indhaha u saari doonaan dhismooyinka dhaadheer ee Yurub iyo Aasiya. Qaar badan oo ka mid ah dhallinyaradaas ayaa kuu sheegi doona sida, dhowr sano, ay qorsheynayeen inay uga baxaan waddankooda. Soomaaliya waxay ka mid tahay waddamo badan oo ay haajiridda sharci darrada ah ugu badan tahay. Wadamada sida Ethiopia, Djibouti iyo Eritrea waxay ku deeqaan tahriibayaal aad u tiro badan.
Adeegsiga adeegyada internetku waxay u horseedaa dhiirrigelin guuritaanka sharci-darrada ah, maadaama qaar ka mid ah muhaajiriinta gaadha meeshii ay u safrayaan iyagoo nool ay dib ula xiriiri doonaan kuwa ka tegay waddammada waddankooda iyagoo ka maraya internetka. Si kastaba ha noqotee, muhaajiriin aad u yar ayaa u diraa halka ay aadaan halka ay nool yihiin. In kasta oo ay jiraan khataraha ku lug lahaa, haddana ma helaan wixii ay damceen. Mid ka mid ah waa inuu ka fakaraa halista ay soogalootigu ku hayaan ka hor inta uusan ka fikirin halka uu doorbido. Khataraha qaarkood inta lagu jiro safarka ayaa ah waxyeelo jireed oo loo geysto iyada oo lugo looga gudbayo cidlada, dhimashada, kufsiga iyo ka faa'iideysiga kale ee soogalootiga dumarka taas oo ku reebi doonta xasuus xumo noloshooda inta ka hartay. Si aan u joojiyo dhibaatadan weyn ee ku haysata dhallinteenna, waxaan samayn doonaa barnaamijyo madaniga ah iyo mashaariic shaqo abuuris ah si looga fogaado dhallinta ku eedaynaya shaqo la’aanta tahriibka, wacyiga dadweynaha.
Dhanka kale, nidaamkeena waxbarasho ee aan ku jirno waa mid aan ku faani karno. Haa, waddankeenu wuxuu leeyahay iskuullo wanaagsan, kulleejooyin, iyo machadyo waxbarasho, laakiin heerarkeenna looma saarin sida dalalka kale. Tusaale ahaan, waddankeenu lacag kama bixiyo iskuuladeena si ku filan. Macallimiintu waxay wax ku bartaan buugaag aan ku filnayn, agab la'aan, ama buugaag inta badan ka weyn 20 sano. Sideen uga fileynaa carruurteena inay la socdaan macluumaadka adduunka haddii qalabkayaga waxbarista uusan ahayn wax cusub? Badanaa macallimiinta iskuuladeena dawladu waxay ku qasbanaadaan inay iibsadaan buugaagta qoraalka iyo agabyada loogu talagalay carruurteenna lacagtooda gaarka ah. Maxay tan u sameeyaan? Sababtoo ah, waxay rumeysan yihiin waxbarasho wanaagsan dhammaan bartayaasha. Dalkeenna "wuxuu ku faanayaa" tayada waxbarashadda qof uu halkan ku heli karo, weli macallimiinta ayaa ka mid ah xirfadlayaasha ugu mushaharka badan waddanka.
Haddaba si aan u helo nidaam waxbarasho oo wax ku ool ah iyo manhaj ku habboon ummaddeyda, dib ayaan u habayn ku sameyn lahaa siyaasadda waxbarashada oo aan mar labaad xoog ku filan gaari lahaa.
Waxaan sidoo kale dhisi lahaa ciidan xoog leh iyo doomaha badda si aan ula dagaallamo argagixisada iyo burcad-badeedda. Tani waxay horseedi kartaa wada shaqeyn lala yeesho bulshada caalamka si loola dagaallamo wadamo awood leh oo ina aqoonsada ama noo hadla. Inaad yeelato ciidan xoog leh oo si fiican u qalabaysan waxay yareyn doontaa gardarada bannaanka iyo argagaxisada gudaha ee carqaladeysa nabadeena.
Shaqo la'aantu waa mushkiladda ugu weyn adduunka. In kasta oo heerka shaqo la'aantu uu kala duwan yahay, haddana waa dhibaato caam ku ah ummadaha oo dhan. Way sarreysaa, gaar ahaan waddamada soo koraya. Si loo helo xal dhammaystiran oo lagu yareeyo heerka shaqo la aanta, dawladdaydu waxay diyaarin doontaa qorshe kor loogu qaadayo abuuritaanka shaqooyinka, gaar ahaan dhalinyarada ka baxday jaamacadda. Qorshahan waxaa fulin doona masuuliyiinta ay quseyso sida wasaaradda shaqada iyo arrimaha bulshada.
Madaxweyne ahaan waxaan horumarin doonaa mashaariic shaqo abuur, si aan u kordhiyo fursadaha shaqo ee dhalinyarada. Mashaariicdaani waa inay maalgashadaan fikradaha ganacsi ee dhalinyarada isla markaana ku dhiirigeliyaan inay horumariyaan aragtidooda si ay u abuuraan dakhligooda halkii ay u haajiraan. Mashruucu wuxuu noqon doonaa in lagu maal-galiyo wax soo saarka warshadaha ee dalka iyada oo laga helayo maal-gashi maal-gashadayaal maxalliga ah iyo kuwa shisheeyeba. Maalgashiga maxalliga ah wuxuu dadka ka caawin doonaa inay raadiyaan shaqooyin waxayna ku dhiirrigeliyaan inay gurigooda joogaan. Marka laga reebo mashruuca dowladda, waxaan sidoo kale leenahay meherado ganacsi oo gaar loo leeyahay oo gacan ka geysta lacagaha tartanka ganacsiga ee dhalinyarada iyo ardayda ka qalin jabisa jaamacadaha. Waan la shaqeyn doonaa oo waan fududeyn doonaa kaqeybgalka qorshayaasha guud ee abuurista shaqo abuurka dhalinyarada. Si looga gudbo heerarka haatan jira ee shaqo la’aanta, waxaan sidoo kale horumarin doonaa siyaasad ku saabsan shirkadaha shisheeye si ay u fuliyaan mashaariicda maalgashiga ee dalka iyada oo canshuurta hooseysa lagu dhiirrigelinayo maalgashiga shisheeye iyo kordhinta fursadaha shaqo. Labadaydii sano ee ugu horreysay ee xafiiska, waxaan diiradda saari doonaa waxyaabahaan aan kor ku soo sheegay.
Ugu dambayntiina, haddaan madaxweyne ahaanlahaay, waxaan xallin lahaa dhibaatooyinka kale ee bulsheed ee soo food saaraya bulshada somaliyeed sida musuqmaasuqa, maamul wanaaga, sinnaanta jinsiga, takoorka, rabshadaha ka dhanka ah haweenka iyo caruurta. Laakiin waxaan mudnaanta siinayaa caqabadahaas, kuwa ugu daran waqtigiisa una baahan in wax laga qabto.
Waxaa soo turjumay: Libaan cabdi cigaal(faraxsane)
Faraxsane


